❤Ένα μικρό γοητευτικό ταξιδάκι στη Βέροια, στην πόλη που γεννήθηκα και ζώ μέχρι σήμερα , να επισκεφθούμε μαζί την Εβραϊκή Συνοικία " Μπαρμπούτα " ❤
Η Βέροια από τον 11ο ως τον 14ο αιώνα υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά κέντρα στη Μακεδονία, με πολιτιστικές επιδράσεις απευθείας από την Κωνσταντινούπολη, μια παράδοση που διατηρήθηκε ως το τέλος της τουρκοκρατίας.
Ο μεγάλος αριθμός βυζαντινών και μετά-βυζαντινών ναών χάρισε στην πόλη το προσωνύμιο «Μικρή Ιερουσαλήμ» και μεγάλη φήμη ως περιφερειακό θρησκευτικό κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Σήμερα, στο κέντρο της πόλης διασώζονται με πανέμορφες τοιχογραφίες 48 από τους 72 βυζαντινούς και μεταβυζαντινούς ναούς που υπήρχαν κάποτε στην πόλη.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας τα εμπορικά καταστήματα ήταν συγκεντρωμένα στη Βυζαντινή αγορά, στο παζάρι. Οι πιο γνωστές συνοικίες από αυτές που διασώζονται σήμερα είναι η εβραϊκή και η χριστιανική. Μαζί με αυτές, πολυάριθμες χριστιανικές και μουσουλμανικές συνοικίες συνέθεταν τον αστικό ιστό εκείνης της εποχής. Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι και αθίγγανοι κατοικούσαν στους περιμαντρωμένους μαχαλάδες της διατηρώντας τα δικά τους έθιμα και συνήθειες.
Πλάι στον Τριπόταμο, που διασχίζει τη βορειοδυτική πλευρά της πόλης, απλώνεται η Εβραϊκή Συνοικία της Μπαρμπούτας. Οι ήχοι από τα ορμητικά νερά του ποταμού προσφέρουν στιγμές χαλάρωσης και γαλήνης. Η πλούσια βλάστηση στις όχθες του ποταμού συμπληρώνει τη φυσική ομορφιά του τοπίου.
Εδώ, στη δυτική πλευρά της πόλης, ο χρόνος μοιάζει να γυρίζει στο παρελθόν˙ στην εποχή που η Μπαρμπούτα αποτελούσε μια κλειστή γειτονιά όπου ζούσε η πολυάριθμη Εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Κτισμένη σε σχήμα τριγωνικό, η συνοικία αποτελεί μοναδικό δείγμα στον ευρωπαϊκό χώρο.
Η πλακόστρωτη οδός Ολγάνου, με τα παλιά σπίτια να ορθώνονται αριστερά και δεξιά δημιουργώντας ένα αμυντικό τείχος, αποτελεί το κέντρο της συνοικίας.
Με την ετυμολογία του τοπωνυμίου αυτού ασχολήθηκε ο βλαχολόγος ερευνητής Αντώνης Βασιλείου, σύμφωνα με τον οποίο: « ba` rbuta` σημαίνει στα βλάχικα “κεφάλι-βολβός πράσου”, που με τα πυκνά ριζίδιά του δίνει την εντύπωση γενειοφόρου κεφαλής.
Γι’ αυτό σε νεοελληνικά ιδιώματα η λέξη μπαρμούτα σημαίνει “προσωπείο, μάσκα μεταμφιεσμένων από δέρμα τράγου”.
Η λέξη ετυμολογείται από τη barba “γενειάδα” και το επίθημα –uta. Μπαρμπούτα, λοιπόν, σημαίνει ετυμολογικά “γενάτη”…»
Λέγεται, μάλιστα πως οι εβραίοι κατοίκησαν αυτήν την περιοχή, ήδη από την εποχή του Αποστόλου Παύλου.
Χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία της γειτονιάς αποτελούν τα περίφημα σαχνισιά, οι προεξοχές στις προσόψεις των κτιρίων, στηριγμένες σε ξύλινα δοκάρια με τα υπέροχα γλυκά και ζωηρά χρώματα καθώς και οι βαριές δίφυλλες εξώπορτες με τα οριζόντια και διαγώνια ξύλα που φέρουν πλατυκέφαλα καρφιά.
Εξαιρετικά αρχοντικά - αξιόλογα δείγματα της αρχιτεκτονικής του 19ου αι. - κοσμούν με τη μεγαλοπρέπεια τους την γραφική συνοικία. Χαρακτηριστικό τους οι εβραϊκές επιγραφές, πλουμισμένες με λουλούδια και γιρλάντες.
Τα περισσότερα από αυτά αποκαταστάθηκαν και στεγάζουν υπηρεσίες όπως τα Γ.Α.Κ. Ν. Ημαθίας, το Αρχείο του καθηγητή Νίκου Μουτσόπουλου κ.α.
Μέχρι σήμερα διατηρούνται πενήντα (50) παλιά σπίτια μακεδονικής αρχιτεκτονικής και σε ορισμένα από αυτά υπάρχουν ακόμα οι εβραϊκές επιγραφές.
Στην δυτική όχθη του Τριποτάμου, βρισκόταν το εβραϊκό νεκροταφείο, απέναντι από την Μπαρμπούτα, στα 500 μέτρα.
Στην άκρη του δρόμου, στη βορειοδυτική πλευρά στέκεται η Εβραϊκή Συναγωγή δίπλα στην όχθη του Τροποταμου. Μετά την αποκατάσταση του κτιρίου, αναδείχθηκε η μοναδική αρχιτεκτονική του, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εκπληκτικό εσωτερικό της.
Επισκευάστηκε το 1850 με σουλτανικό φιρμάνι, ενώ σε αυτήν συναντάμε αρχιτεκτονικά στοιχεία προγενέστερων συναγωγών της Θεσσαλονίκης.
Το Βήμα (Τεβά) βρίσκεται στο κέντρο του χώρου, περιτριγυρισμένο από τέσσερις κίονες, το Ιερό (Εχάλ), πάλι, τοποθετείται στον ανατολικό τοίχο της συναγωγής. Το πάτωμα αποτελείται από ξύλινες σανίδες, ενώ στο κέντρο δεσπόζουν μωσαϊκά διακοσμητικά πλακάκια. Ο θρησκευτικός λουτρώνας (μικβέ) διασώζεται στο πίσω μέρος μέχρι και σήμερα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η Συναγωγή αποτελεί την παλαιότερη συναγωγή στη Βόρεια Ελλάδα και μια από τις παλαιότερες της Ευρώπης.
Τα σπίτια και η συναγωγή της συνοικίας αναστηλώθηκαν το 1977, μέσω ειδικού προγράμματος του Δήμου Βέροιας, με την αρωγή εβραϊκών οργανισμών.
Μετά την απελευθέρωση ο Τριπόταμος συμπλέχτηκε μέσα σε ανάλαφρους ερωτικούς στίχους αλλά και σε υπαρξιακούς στοχασμούς όπως το παρακάτω ποίημα.
❤Εκείνη π’ αγαπώ μνήσκει στη Βέροια.
Μέσα στις νερομάνες και στα κρυονέρια
Το σπίτι τους το ζώνουν καταρράχτες
Π’ αχώρια τη βουή, θαρρείς αδιάζουν στάχτες…
Μα κάτω στα λιθάργια, στην Μπαρμπούτα
Μπαμπάκι λαναρίζουν τα λαγούτα,
Και τραγουδάνε τα νερά τρεχάτα
Υφαίνοντας την κάτασπρή τους στράτα» (…)
(Αιμίλιος Ριάδης, Μακεδονικό Ημερολόγιο,1925, Απόσπασμα)❤
